शेजारी त्रास देत असेल तर काय करावे? नागरिकांचे अधिकार – भाग – १ | Neighbor Bothering? Part 1 – BOMBAY HIGH COURT
Last updated on September 15th, 2025 at 02:07 pm
– रेश्मा ठिकार, वकील, मुंबई उच्च न्यायालय
(M.A.,LL.M.,PGC-ADR, PGD-HR, PGD-CL, PGD F.S & R.L.)
शेजारी त्रास देत असेल तर काय करावे? नागरिकांचे अधिकार – भाग – १ | Neighbor Bothering?
राहण्यासाठी बांधलेल्या सोसायटीत किंवा वसाहतीत शांतता, सुरक्षितता आणि शेजाऱ्यांमधील परस्पर आदर असावा अशी आपली अपेक्षा असते. पण प्रत्यक्षात नेहमीच असे घडतेच असे नाही. सतत मोठ्या आवाजात संगीत वाजवणे, भांडणे, बेकायदेशीर बांधकाम करणे किंवा त्रास देणारी वागणूक अशा गोष्टींमुळे दैनंदिन जीवन त्रासदायक होते. यामुळे केवळ वैयक्तिक सुखशांती बिघडत नाही तर आरोग्य आणि सुरक्षिततेवरही परिणाम होतो. महाराष्ट्रात अशा परिस्थितीत रहिवाशांना असहाय्य राहावे लागत नाही. शेजाऱ्यांकडून होणाऱ्या त्रासाविरुद्ध कायद्यात उपाययोजना उपलब्ध आहेत आणि योग्य मार्गाने तक्रार करता येते. या लेखात अशा त्रासांना सामोरे जाण्यासाठी काय पावले उचलता येतील आणि आवश्यक असल्यास पोलिसांकडे कसे जावे, याची माहिती दिली आहे.
शेजाऱ्यांकडून होणारे सामान्य त्रास :
शेजाऱ्यांकडून (Neighbors) होणाऱ्या त्रासाचे प्रकार विविध असतात. निवासी भागात आवाजाचे प्रदूषण सर्वात मोठी समस्या असून मोठ्या आवाजात संगीत, टीव्ही, पार्टी किंवा उशिरापर्यंतचे बांधकाम यामुळे झोप, आरोग्य आणि मनःशांतीवर परिणाम होतो, ज्यावर Noise Pollution Rules अंतर्गत कारवाई करता येते. काही वेळा शेजारी बेकायदेशीर बांधकाम किंवा सामायिक जागेत अतिक्रमण करून सीमारेषा व मालकी हक्कांवर वाद निर्माण करतात, ज्यासाठी जमीन महसूल कायदा व महानगरपालिका कायद्यांतर्गत उपाय उपलब्ध आहेत.
भारतीय दंड संहितेंतर्गत तक्रारीचा पर्याय :
शिवाय छळ, शिवीगाळ, धमक्या किंवा मारहाणीची भीती निर्माण करणारे प्रकार हेही गंभीर स्वरूपाचे असून त्यावर IPC अंतर्गत तक्रार नोंदवता येते. तसेच परवाना नसलेला व्यवसाय, जुगार अड्डा, बेकायदेशीर दारू विक्री किंवा अमली पदार्थांचे व्यवहार अशा बेकायदेशीर कामांमुळे सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो, ज्यावर पोलिसांकडे तक्रार करून कारवाई होऊ शकते. कधी पाळीव प्राणी योग्यरीत्या सांभाळले नाहीत तर भुंकणे, मालमत्तेचे नुकसान किंवा अस्वच्छता यामुळे शेजाऱ्यांना त्रास होतो, अशा वेळी सोसायटी किंवा स्थानिक अधिकाऱ्यांकडे तक्रार करून जबाबदार प्राणीपालनाची अंमलबजावणी करता येते.
शेजाऱ्यांच्या त्रासाविरुद्ध सोपी पावले :
सर्वात पहिले पाऊल म्हणजे शेजाऱ्यांशी शांतपणे संवाद साधणे. अनेकदा त्यांना कळतही नसते की त्यांच्या वागण्यामुळे इतरांना त्रास होत आहे. आदराने आणि नम्रतेने बोलल्यास वाद वाढत नाहीत, आपसातील संबंध टिकून राहतात आणि बर्‍याच वेळा प्रश्न लगेच सुटतो. तरीही समस्या न सुटल्यास, विशेषतः जर तुम्ही सोसायटी किंवा अपार्टमेंटमध्ये राहत असाल, तर सोसायटीची समिती किंवा रहिवासी संघटना (RWA) यांच्याकडे लिखित तक्रार द्यावी. अशी तक्रार देताना तिची एक प्रत स्वतःकडे ठेवणे आवश्यक आहे. सोसायटीकडे नियमावली असते आणि समितीकडे आवश्यक ती कारवाई करण्याचा अधिकार असतो, ज्यामुळे त्रास पटकन थांबू शकतो.
पुरावे गोळा करणे अत्यंत महत्त्वाचा टप्पा :
प्रशासनाकडे जाण्याआधी पुरावे गोळा करणे हा देखील अत्यंत महत्त्वाचा टप्पा आहे. त्रास झाल्याचे ऑडिओ किंवा व्हिडिओ रेकॉर्डिंग करणे, फोटो काढणे किंवा नेमकी तारीख व वेळ लिहून ठेवणे यामुळे तक्रार अधिक बळकट होते आणि प्रशासन किंवा न्यायालयासमोर तुमची बाजू विश्वासार्ह ठरते. त्याचप्रमाणे जर संवाद, सोसायटीची कारवाई किंवा पुरावे दाखवूनही प्रश्न सुटला नाही तर पुढचे पाऊल म्हणजे वकिलामार्फत कायदेशीर नोटीस देणे. कायदेशीर नोटीस ही एक औपचारिक सूचना असून ती समोरच्या व्यक्तीला गंभीर इशारा देते. अनेकदा अशा नोटीसमुळेच शेजारी त्रास देणे थांबवतात आणि प्रकरण पोलिस किंवा न्यायालयापर्यंत न नेता मैत्रीपूर्ण तोडगा निघतो. मात्र, जर या सर्व उपायांनंतरही त्रास सुरूच राहिला, तर संबंधित कायद्यांनुसार पोलीस ठाण्यात तक्रार नोंदवणे किंवा न्यायालयात दाद मागणे हाच शेवटचा मार्ग राहतो.
निष्कर्ष :
शेजाऱ्यांचा त्रास (Neighbors Bothering) सुरुवातीला लहानसा वाटू शकतो, पण वेळ गेल्यावर तो दैनंदिन जीवन बिघडवू शकतो, मानसिक ताण निर्माण करू शकतो आणि कधी कधी सुरक्षिततेचाही प्रश्न निर्माण होऊ शकतो. चांगली बाब म्हणजे महाराष्ट्राच्या कायद्यात यावर स्पष्ट उपाय दिले आहेत. साध्या संवादापासून, सोसायटीकडे तक्रार करण्यापर्यंत आणि गरज पडल्यास पोलिसांची मदत घेण्यापर्यंत अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत. वेळीच पावले उचलल्यास आपला शांतपणा टिकतो आणि वाद वाढण्यापासून थांबवता येतो. लक्षात ठेवा, वारंवार होणारा त्रास दुर्लक्षित केल्यास समोरच्याचे गैरवर्तन आणखी वाढण्याची शक्यता असते. म्हणूनच घटना नीट नोंदवून ठेवणे, संबंधित अधिकाऱ्यांकडे जाणे आणि योग्य कायदेशीर तरतुदी वापरणे आवश्यक आहे. यामुळे तुमचे हक्क सुरक्षित राहतात आणि तुमच्यासह कुटुंबासाठी आदरयुक्त आणि शांत वातावरण राखता येते. (क्रमशः)
(लेखिका मुंबई उच्च न्यायालयात मागील आठ वर्षांपासून कार्यरत आहेत. त्यांना फाैजदारी आणि दिवाणी प्रकरणांत अभ्यासपूर्ण बाजू मांडण्याचा अनुभव आहे.)
